Zasadniczym założeniem leżącym u podstaw badawczej działalności Instytutu Filozofii Teoretycznej jest teza, że myślenie filozoficzne powinno opierać się na źródłowej znajomości dziejów filozofii. Badania z zakresu historii filozofii obejmują więc początki filozofii zachodniej, w tym filozofię Platona i Arystotelesa, szczególnie jednak dotyczą okresu średniowiecznego, zarówno w jego wczesnych postaciach jak i w rozwiniętych formach (np. św. Tomasz z Akwinu, Jan Duns Szkot, Wilhelm Ockham, Rajmund Lull). W badaniach nad dawnymi fazami dziejów myśli filozoficznej uwzględniane są także filozofie orientalne (Indie, Chiny). W zakresie historii filozofii nowożytnej analizowane są systemy doniosłe metafizycznie (np. R. Descartes, N. Malebranche, G.W. Leibniz, B. Spinoza). Badania w zakresie filozofii współczesnej obejmują niemal całe jej spektrum od pragmatyzmu, fenomenologii, hermeneutyki, filozofii analitycznej i procesualizmu po filozofię umysłu. Prowadzone są też badania nad dziejami filozofii w Polsce, zwłaszcza w zakresie działalności krytyczno-edytorskiej w odniesieniu do średniowiecznych rękopisów filozoficznych oraz kultury filozoficznej oświecenia na tle dziejów oświaty.
Znajomość dziejów filozofii służy zasadniczemu celowi aktywności teoretycznej pracowników Wydziału, którym jest opracowywanie głównych kwestii z zakresu metafizyki, filozofii Boga i religii oraz etyki. Podkreśla się wagę sformułowania całościowej i realistycznej wizji rzeczywistości, która obejmuje wizję człowieka jako osoby i podmiotu kultury. Przy zachowaniu odrębności filozofii i religii podkreśla się równocześnie światopoglądowe odniesienia filozofii. W tej dziedzinie podejmowane są zarówno zagadnienia egzegetyczne, dotyczące poglądów dawnych myślicieli, zwłaszcza różnych form tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, jak też powstają prace odnoszące się do aktualnego stanu dyskusji (np. współczesne dyskusje na temat istnienia i natury Boga, duszy ludzkiej, wolności oraz filozoficzna refleksja nad mistyką).
Działalność naukowa w obszarze dziejów filozofii i w dziedzinach istotnych dla filozoficznych podstaw chrześcijaństwa wspierana jest przez świadomość metateoretyczną, wynikającą ze znajomości współczesnych narzędzi logicznych i metodologicznych. Temu celowi służy aktywność badawcza w zakresie dziejów logiki oraz jej stanu współczesnego (np. zagadnienia dotyczące relacji pomiędzy logiką a metafizyką i naukami przyrodniczymi). Podejmowane są analizy dotyczące ogólnej teorii poznania (np. różne koncepcje wiedzy ludzkiej, zagadnienie relacji pomiędzy myśleniem a językiem), metodologii nauk filozoficznych, przyrodniczych, formalnych i humanistycznych oraz podstaw informatyki.
Szerokie odzwierciedlenie znajdują także zagadnienia z dziedziny etyki, począwszy od jej statusu jako nauki (metaetyka) i dziejów różnych systemów etycznych. Fundamentalną kwestią jest wszakże określenie zasad moralnej aktywności ludzkiej z dobitnym uwzględnieniem stanowiska personalizmu etycznego Jana Pawła II. Uwzględnia się także bogate spektrum tych aktów analizowanych przez etyki szczegółową (np. bioetyka), jak również z dziedziny szerokiej gamy problemów etycznych powstających w kontekście różnych form życia społecznego oraz polityki.
Refleksja historyczna, metafizyczna i metodologiczna stymuluje także badania w zakresie filozofii kultury (np. różne koncepcje kultury, które ujawniły się w dziejach filozofii zachodniej), filozofii prawa (np. problem relacji pomiędzy prawem naturalnym i prawem stanowionym), filozofia państwa (osoba a społeczeństwo, naród) oraz filozofia sztuki (estetyka).
Działalność pracowników Instytutu Filozofii Teoretycznej, wyrażająca się w uczestnictwie w konferencjach krajowych i międzynarodowych oraz w działaniach popularyzatorskich, uwidacznia się przede wszystkim w piśmiennictwie naukowym. Dziewięcioma tomami oraz suplementem zakończyły się prace nad nie mającą precedensu w polskiej filozofiiPowszechną Encyklopedią Filozofii, a obecnie w przygotowaniu jestEncylkopedia Filozofii Polskiej. Wydawane są następujące periodyki: Roczniki Filozoficzne, Acta Mediaevalia, Ethos i Człowiek w Kulturze.
Instytut Filozofii Teoretycznej organizuje cyklicznie konferencje naukowe: międzynarodowe sympozjum metafizyczne Zadania współczesnej metafizyki, organizowane przez Katedrę Metafizyki; międzynarodowe sympozjum Przyszłość cywilizacji Zachodu, organizowane przez Katedrę Filozofii Kultury; ogólnopolskie sympozjum Filozofować w kontekście teologii, organizowane przez Katedrę Filozofii Religii; sympozjum Arystotelesowskie Główne pojęcia filozofii Arystotelesa, organizowane przez Katedrę Filozofii Boga oraz sympozjum pt. Etyka i technika, organizowane przez Katedrę Etyki Szczegółowej. Corocznie odbywa się Tydzień Filozoficzny, który jest imprezą o zasięgu ogólnopolskim (dotąd odbyło się 53 spotkania). Każdego roku zapraszani są wybitni filozofowie spoza Polski na dwa cykle wykładów:Wykłady im. ks. Stanisława Kamińskiego oraz Wykłady im. o Jacka Woronieckiego.
Więcej informacji o instytucie znajdą Państwo TUTAJ.
